ข้อมูลประกอบการพิจารณา

     ร่างพระราชบัญญัตินี้มีหลักการเพื่อปรับปรุงกฎหมายว่าด้วยการบริหารราชการในสถานการณ์ฉุกเฉิน คือ พระราชกำหนดการบริหารราชการในสถานการณ์ฉุกเฉิน พ.ศ. 2548 โดยที่กฎหมายดังกล่าว ได้ให้อำนาจนายกรัฐมนตรีในการประกาศสถานการณ์ฉุกเฉินและออกข้อกำหนดต่าง ๆ ที่อาจมีผลจำกัดสิทธิและเสรีภาพของประชาชนอย่างเกินสมควรแก่เหตุ และให้อำนาจพนักงานเจ้าหน้าที่ในการใช้บังคับข้อกำหนด ที่ออกมา โดยได้รับการละเว้นการตรวจสอบถ่วงดุลโดยสภาผู้แทนราษฎรและองค์กรตุลาการเป็นอย่างมาก ส่งผลให้ในทางปฏิบัตินายกรัฐมนตรีและคณะรัฐมนตรีสามารถประกาศและขยายระยะเวลาสถานการณ์ฉุกเฉินออกไปโดยไม่มีองค์กรอื่นใดคัดค้านได้ และพนักงานเจ้าหน้าที่ใช้บังคับข้อกำหนดจนส่งผลกระทบต่อประชาชนอย่างเกินความจำเป็น สมควรต้องกำหนดมาตรฐานในการตรวจสอบถ่วงดุลการใช้อำนาจดังกล่าวให้สอดคล้องกับหลักการแบ่งแยกอำนาจตามรัฐธรรมนูญ จึงจำเป็นต้องตราพระราชบัญญัตินี้

     โดยร่างพระราชบัญญัติฉบับนี้มีหลักการที่สำคัญ ดังนี้

     1. กำหนดคำนิยามของคำว่า "สถานการณ์ฉุกเฉิน" และ "พนักงานเจ้าหน้าที่"

     2. กำหนดขั้นตอน หลักเกณฑ์และเงื่อนไขในการประกาศสถานการณ์ฉุกเฉิน รวมถึงมาตรการการตรวจสอบถ่วงดุลในการใช้อำนาจประกาศสถานการณ์ฉุกเฉิน (ร่างมาตรา 5) เช่น กำหนดให้นายกรัฐมนตรีโดยความเห็นชอบของคณะรัฐมนตรี มีอำนาจประกาศสถานการณ์ฉุกเฉินเพื่อบังคับใช้ทั่วราชอาณาจักรหรือในบางเขตบางท้องที่ได้ตามความจำเป็นแห่งสถานการณ์ กรณีไม่อาจขอความเห็นชอบจากคณะรัฐมนตรีได้ทันท่วงที นายกรัฐมนตรีอาจประกาศสถานการณ์ฉุกเฉินไปก่อนแล้วหลังจากนั้นขอความเห็นชอบจากคณะรัฐมนตรีภายในสามวัน หากไม่ขอภายในสามวัน หรือขอแล้วแต่คณะรัฐมนตรีไม่เห็นชอบ ให้ประกาศสถานการณ์ฉุกเฉินนั้นเป็นอันสิ้นสุดลง (ร่างมาตรา 5 วรรคหนึ่ง) นอกจากนี้ เพื่อเป็นการตรวจสอบถ่วงดุลการใช้อำนาจในการประกาศสถานการณ์ฉุกเฉิน กำหนดให้นายกรัฐมนตรีต้องดำเนินการให้ได้รับความเห็นชอบจากสภาผู้แทนราษฎร ภายในเจ็ดวันนับแต่วันประกาศสถานการณ์ฉุกเฉิน โดยจะต้องเสนอแผนการแก้ไขสถานการณ์ฉุกเฉิน เหตุผล มาตรการและข้อกำหนดที่จะนำมาใช้ในการแก้ไขสถานการณ์ฉุกเฉิน และกระบวนการนำไปสู่การยุติการประกาศสถานการณ์ฉุกเฉินและการกลับเข้าสู่สถานการณ์ปกติต่อสภาผู้แทนราษฎรด้วย (ร่างมาตรา 5 วรรคสาม) เป็นต้น

     3. กำหนดระยะเวลาเริ่มต้นและสิ้นสุดของการบังคับใช้ประกาศสถานการณ์ฉุกเฉิน รวมถึงเงื่อนไขและหลักเกณฑ์ในการขยายเวลาการประกาศสถานการณ์ฉุกเฉิน (ร่างมาตรา 5) เช่น การประกาศสถานการณ์ฉุกเฉินให้ใช้บังคับตลอดระยะเวลาที่นายกรัฐมนตรีกำหนด แต่ต้องไม่เกินสามสิบวันนับแต่วันประกาศ (ร่างมาตรา 5 วรรคสอง) ซึ่งมีความแตกต่างจากพระราชกำหนดการบริหารราชการในสถานการณ์ฉุกเฉิน พ.ศ. 2548 ที่กำหนดให้ไม่เกินสามเดือนนับแต่วันประกาศ และในกรณีที่มีความจำเป็นต้องขยายการประกาศสถานการณ์ฉุกเฉินกำหนดให้นายกรัฐมนตรีโดยความเห็นชอบของคณะรัฐมนตรี ต้องดำเนินการให้ได้รับความเห็นชอบจากสภาผู้แทนราษฎร เพื่อขยายระยะเวลาออกไปอีกเป็นคราว ๆ ละไม่เกินสามวัน (ร่างมาตรา 5 วรรคสี่) กำหนดให้นายกรัฐมนตรีต้องนำเสนอรายงานผลการแก้ไขสถานการณ์ฉุกเฉินต่อสภาผู้แทนราษฎรภายในสามสิบวันนับแต่วันสิ้นสุดการประกาศสถานการณ์ฉุกเฉิน ไม่ว่าจะสิ้นสุดลงด้วยเหตุใด (ร่างมาตรา 5 วรรคหก) กรณีหากจะประกาศสถานการฉุกเฉินอีกครั้งภายหลังการประกาศสถานการณ์ฉุกเฉินเดิมสิ้นสุดลง ระยะเวลาของการประกาศหากน้อยกว่าสามวันจะกระทำมิได้ (ร่างมาตรา 5 วรรคแปด) นอกจากนี้ ภายในระยะเวลาหนึ่งร้อยแปดสิบวันนับตั้งแต่มีการประกาศสถานการณ์ฉุกเฉิน หากยังมีการประกาศสถานการณ์ฉุกเฉินอยู่ ให้ประธานสภาผู้แทนราษฎรหรือประธานกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติหรือผู้ตรวจการแผ่นดินยื่นคำร้องต่อศาลปกครองสูงสุดเพื่อวินิจฉัยว่าสถานการณ์ฉุกเฉินยังคงดำรงอยู่หรือไม่ และให้ศาลปกครองสูงสุดพิจารณาวินิจฉัยให้แล้วเสร็จภายในสิบห้าวัน ในกรณีที่ศาลปกครองสูงสุดวินิจฉัยว่าสถานการณ์ฉุกเฉินได้สิ้นสุดลงแล้ว ให้นายกรัฐมนตรียกเลิกการประกาศสถานการณ์ฉุกเฉินนั้น (ร่างมาตรา 5 วรรคเก้า) เป็นต้น

     4. กำหนดองค์ประกอบและที่มาของคณะกรรมการบริการสถานการณ์ฉุกเฉิน รวมถึงอำนาจหน้าที่ (ร่างมาตรา 6)

     5. กำหนดขั้นตอนและแนวทางในการจับกุมและควบคุมตัวบุคคลที่ต้องสงสัยตามประกาศในร่างมาตรา 11 (1) โดยให้พนักงานเจ้าหน้าที่ร้องขอต่อศาลที่มีเขตอำนาจหรือศาลอาญาเพื่อขออนุญาตดำเนินการ เมื่อได้รับอนุญาตจากศาลแล้ว ให้พนักงานเจ้าหน้าที่มีอำนาจจับกุมและควบคุมตัวได้ไม่เกินสี่สิบแปดชั่วโมง (ร่างมาตรา 12 วรรคหนึ่ง) แตกต่างจากพระราชกำหนดการบริหารราชการในสถานการณ์ฉุกเฉิน พ.ศ. 2548 ที่กำหนดให้ควบคุมตัวได้ไม่เกินเจ็ดวัน และการจับกุมและควบคุมตัวบุคคลดังกล่าวจะต้องไม่กระทบกระเทือนต่อสิทธิของญาติที่จะได้เข้าเยี่ยมบุคคลนั้นตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา (ร่างมาตรา 12 วรรคสอง)

     6. กำหนดให้ข้อกำหนด ประกาศ คำสั่ง หรือการกระทำตามร่างพระราชบัญญัตินี้ ไม่อยู่ในบังคับของกฎหมายว่าด้วยวิธีปฏิบัติราชการทางปกครอง และหากผู้ได้รับความเดือดร้อนหรือเสียหาย หรืออาจจะเดือดร้อนหรือเสียหายโดยมิอาจหลีกเลี่ยงได้ มีสิทธิฟ้องคดีต่อศาลปกครอง และให้ศาลปกครองสูงสุดพิจารณาวินิจฉัยโดยเร่งด่วน ทั้งนี้ให้แล้วเสร็จภายในสามวัน (ร่างมาตรา 16)

ตารางเปรียบเทียบ (เอกสารแนบ)