ข้อมูลประกอบการพิจารณา

โดยที่รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย บัญญัติเกี่ยวกับแนวนโยบายของรัฐ กำหนดหลักการให้รัฐพึงให้ความช่วยเหลือทางกฎหมายที่จำเป็นและเหมาะสมแก่ผู้ยากไร้หรือผู้ด้อยโอกาสในการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรม สมควรจัดตั้งสำนักงานทนายรัฐ เพื่อการจัดหาทนายความ และมีกองทุนเพื่อให้ความช่วยเหลือในด้านการเงิน กรณีเกี่ยวกับการประกันตัว หรือค่าใช้จ่ายในการดำเนินคดีให้ประชาชนเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ เป็นธรรมและไม่เลือกปฏิบัติ อันจะเป็นการส่งเสริมคุ้มครองให้ประชาชนเข้าถึงกระบวนการยุติธรรมได้โดยสะดวก รวดเร็วและไม่เสียค่าใช้จ่ายสูงเกินควร อันเป็นการให้ความช่วยเหลือทางกฎหมายที่เป็นธรรม มีมนุษยธรรมและมีประสิทธิภาพ โดยมีพื้นฐานอยู่บนหลักนิติธรรม จึงจำเป็นต้องตราพระราชบัญญัตินี้

1. วิเคราะห์ ระบุสภาพปัญหา สาเหตุ  และผลกระทบ  

สภาพปัญหา

ประชาชนยังด้อยโอกาสในการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรม เนื่องด้วยไม่มีทนายความและทุนทรัพย์ในการดำเนินคดี

สาเหตุ

ประชาชนไม่มีหรือมีทุนทรัพย์น้อยที่จะใช้เป็นค่าใช้จ่ายในการดำเนินคดีตลอดทั้งคดี รวมถึงการว่าจ้างทนายความ

ผลกระทบ

การไม่มีทุนทรัพย์ทำให้ไม่ได้รับการปล่อยตัวชั่วคราวเพื่อออกไปต่อสู้คดี หรือจ่ายเป็นค่าปรับ
การไม่มีทนายความในการว่าความ แนะนำ หรือแก้ต่าง อาจมีข้อบกพร่องในการดำเนินคดี หรืออาจไม่ทราบถึงสิทธิหน้าที่ หรือประโยชน์ใด ๆ ที่ตนพึงมีพึงได้

2. วิธีแก้ไขปัญหาในปัจจุบัน

ในการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรมของประชาชน ภาครัฐได้กำหนดมาตรการในการดำเนินคดีเพื่อเป็นการช่วยเหลือประชาชนแล้ว ตามกฎหมายว่าด้วยกองทุนยุติธรรม กฎหมายว่าด้วยค่าตอบแทนผู้เสียหาย และค่าทดแทนละค่าใช้จ่ายแก่จำเลยในคดีอาญา กฎหมายว่าด้วยทนายความ และกฎหมายลำดับรองที่เกี่ยวข้อง 

3. วิเคราะห์กฎหมายที่เกี่ยวข้อง

- พระราชบัญญัติกองทุนยุติธรรม พ.ศ. 2558

- พระราชบัญญัติค่าตอบแทนผู้เสียหาย และค่าทดแทนละค่าใช้จ่ายแก่จำเลยในคดีอาญา
พ.ศ. 2544 และพระราชบัญญัติค่าตอบแทนผู้เสียหาย และค่าทดแทนละค่าใช้จ่ายแก่จำเลยในคดีอาญา (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2559 

- พระราชบัญญัติทนายความ พ.ศ. 2528 

- ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา

- ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่ง

- พระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545 

- กฎหมายว่าด้วยระเบียบข้าราชการพลเรือน

- กฎหมายว่าด้วยเงินเดือนและเงินประจำตำแหน่ง

- กฎหมายว่าด้วยเงินคงคลัง

- กฎหมายว่าด้วยวิธีการงบประมาณ

4. รัฐจำเป็นต้องเข้าไปแทรกแซงหรือไม่

ไม่จำเป็น เนื่องจากรัฐได้มีการดำเนินการตามกฎหมายที่เกี่ยวข้องกำหนดแล้ว

5. กำหนดวัตถุประสงค์/เป้าหมาย ความต้องการให้เกิดผลอย่างไร   

- เพื่อต้องการให้รัฐจัดหาทนายความเพื่อช่วยเหลือประชาชนทุกคดี และให้มีกองทุนเพื่อให้
ความช่วยเหลือทางการเงินแก่ผู้เสียหาย ผู้ต้องหา โจทก์ และจำเลย ทั้งในคดีแพ่งและคดีอาญา

 

สาระสำคัญ

ร่างพระราชบัญญัติฉบับนี้เป็นกฎหมายใหม่ จำนวน 17 มาตรา มีสาระสำคัญสรุปได้ดังต่อไปนี้

1. การกำหนดชื่อร่าง วันบังคับใช้ คำนิยาม และรัฐมนตรีรักษาการ

1.1 พระราชบัญญัตินี้เรียกว่า “พระราชบัญญัติสำนักงานทนายรัฐ พ.ศ. ....” (ร่างมาตรา 1)

1.2 พระราชบัญญัตินี้ให้มีผลใช้บังคับตั้งแต่วันถัดจากวันประกาศในราชกิจจานุเบกษาเป็นต้นไป (ร่างมาตรา 2)

1.3 ในพระราชบัญญัตินี้  

“พนักงานฝ่ายปฏิบัติการ” หมายความว่า บุคคลที่ได้รับการแต่งตั้งและดำเนินการในการรับว่าความตามพระราชบัญญัตินี้

“ผู้อำนวยการ” หมายความว่า ผู้อำนวยการสำนักงานทนายรัฐ

“สำนักงาน” หมายความว่า สำนักงานทนายรัฐ (ร่างมาตรา 3)

1.4 ให้นายกรัฐมนตรีรักษาการตามพระราชบัญญัตินี้ (ร่างมาตรา 4)

 

 

2. การกำหนดให้จัดตั้งสำนักงานทนายรัฐ อำนาจหน้าที่ของสำนักงาน และอำนาจหน้าที่ของผู้อำนวยการ  

2.1 ให้จัดตั้งสำนักงานทนายรัฐ ขึ้นเป็นส่วนราชการที่ไม่สังกัดสำนักนายกรัฐมนตรี กระทรวง หรือทบวง ปฏิบัติหน้าที่โดยอิสระและเป็นกลาง มีอำนาจหน้าที่ ดังต่อไปนี้

1) ให้ความช่วยเหลือประชาชนในการว่าความให้แก่ผู้เสียหาย ผู้ต้องหา โจทก์และจำเลย
ทั้งคดีแพ่งและคดีอาญา

2) ให้ความรู้ทางกฎหมายแก่ประชาชนเพื่อการคุ้มครองป้องกันสิทธิและเสรีภาพ
ของประชาชน

3) ให้ความร่วมมือกับหน่วยงานของรัฐในการอำนวยความยุติธรรม การรักษาผลประโยชน์ของรัฐและประชาชน

4) ออกระเบียบที่เกี่ยวกับค่าตอบแทนหรือเงินเพิ่ม และประโยชน์อย่างอื่น

การแบ่งส่วนราชการภายในของสำนักงานและการกำหนดอำนาจหน้าที่ของส่วนราชการนั้น ให้ทำเป็นประกาศสำนักงาน

ประกาศตามวรรคสอง เมื่อได้รับความเห็นชอบจากนายกรัฐมนตรีและประกาศใน
ราชกิจจานุเบกษาแล้วให้ใช้บังคับได้

การบริหารงานทั่วไป การบริหารงานบุคคล การงบประมาณ การเงินและทรัพย์สิน และการดำเนินการอื่นของสำนักงานทนายรัฐให้เป็นไปตามที่พระราชกฤษฎีกากำหนด

ในวาระเริ่มแรกยังไม่มีพระราชกฤษฎีกาตามวรรคสี่ ให้นำกฎหมายว่าด้วยระเบียบข้าราชการพลเรือนมาใช้บังคับโดยอนุโลมไปพลางก่อน (ร่างมาตรา 5)   

2.2 ให้สำนักงานทนายรัฐเสนองบประมาณรายจ่ายต่อคณะรัฐมนตรีเพื่อจัดสรรเป็นเงินอุดหนุนสำนักงานไว้ในร่างพระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่ายประจำปีงบประมาณหรือร่างพระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่ายเพิ่มเติม หรือร่างพระราชบัญญัติโอนงบประมาณรายจ่าย แล้วแต่กรณี (ร่างมาตรา 5)

2.3 ให้มีผู้อำนวยการคนหนึ่งมีหน้าที่ควบคุมดูแลโดยทั่วไปซึ่งราชการของสำนักงาน
และเป็นผู้บังคับบัญชาพนักงานฝ่ายปฏิบัติการ พนักงาน และลูกจ้าง ซึ่งปฏิบัติงานในสำนักงานขึ้นตรง
ต่อนายกรัฐมนตรีโดยจะให้มีรองผู้อำนวยการเป็นผู้ช่วยสั่งและปฏิบัติงานตามที่ผู้อำนวยการมอบหมายก็ได้ 

ให้มีรองผู้อำนวยการเป็นผู้ช่วยสั่งและปฏิบัติงานได้ตามความเหมาะสมตามที่ผู้อำนวยการมอบหมาย

ผู้อำนวยการต้องปฏิบัติหน้าที่ด้วยความอิสระ และมีอำนาจในการออกระเบียบ กฎ คำสั่ง หรือประกาศ เพื่อดำเนินการตามพระราชบัญญัตินี้ (ร่างมาตรา 7)

3. การกำหนดเกี่ยวกับผู้อำนวยการสำนักงานทนายรัฐ   

3.1 ผู้อำนวยการต้องมีคุณสมบัติและไม่มีลักษณะต้องห้ามและการพ้นตำแหน่งให้เป็นไปตามที่นายกรัฐมนตรีกำหนดโดยความเห็นชอบของคณะรัฐมนตรี (ร่างมาตรา 8)

3.2 ผู้อำนวยการมีวาระการดำรงตำแหน่งสี่ปีนับแต่วันที่พระมหากษัตริย์ทรงพระกรุณา
โปรดเกล้าฯ แต่งตั้ง และให้ดำรงตำแหน่งได้เพียงวาระเดียว

ให้ผู้อำนวยการได้รับเงินเพิ่มพิเศษเพื่อประกันความเป็นอิสระและเป็นกลางในอัตรา
ซึ่งรวมกันกับเงินเดือนและเงินประจำตำแหน่งแล้วเทียบเท่ากับเงินเดือนและเงินประจำตำแหน่ง
ของปลัดกระทรวง และให้ได้รับเงินเพิ่มพิเศษจนกว่าจะออกจากราชการ

ให้พนักงานฝ่ายปฏิบัติการ พนักงาน และลูกจ้าง ของสำนักงานซึ่งได้รับแต่งตั้งเป็นพนักงานเจ้าหน้าที่เป็นตำแหน่งที่มีเหตุพิเศษตามกฎหมายว่าด้วยระเบียบข้าราชการพลเรือน
และในการกำหนดให้ได้รับเงินเพิ่มสำหรับตำแหน่งที่มีเหตุพิเศษต้องคำนึงถึงภาระหน้าที่ คุณภาพของงานและการดำรงตนอยู่ในความยุติธรรมโดยเปรียบเทียบกับค่าตอบแทนของผู้ปฏิบัติงานอื่นในกระบวนการยุติธรรมด้วย ทั้งนี้ ให้เป็นไปตามระเบียบสำนักงานโดยได้รับความเห็นชอบจากกระทรวงการคลัง

อัตราเงินเดือน อัตราเงินประจำตำแหน่ง และการให้ได้รับเงินประจำตำแหน่งของพนักงานฝ่ายปฏิบัติการ พนักงาน และลูกจ้าง ให้นำกฎหมายว่าด้วยเงินเดือนและเงินประจำตำแหน่งมาใช้บังคับโดยอนุโลมการจ่ายเงินเดือนและเงินประจำตำแหน่งให้แก่พนักงานฝ่ายปฏิบัติการ พนักงาน และลูกจ้าง ให้เป็นไปตามกฎหมายว่าด้วยการนั้น

หลักเกณฑ์ วิธีการ เงื่อนไขในการแต่งตั้งพนักงานฝ่ายปฏิบัติการ รวมถึงอัตราค่าตอบแทน การจ่ายค่าตอบแทนหรือการอื่นใดที่เกี่ยวข้องกับการปฏิบัติหน้าที่ให้เป็นไปตามที่ผู้อำนวยการกำหนด
(ร่างมาตรา 9)

4. การกำหนดเกี่ยวกับกองทุนสำนักงานทนายรัฐ   

4.1 ให้จัดตั้งกองทุนสำนักงานทนายรัฐขึ้นในสำนักงาน มีวัตถุประสงค์เพื่อ

(1) สนับสนุนการดำเนินการเกี่ยวกับการสืบสวนสอบสวน การดำเนินคดี การตรวจค้น
การยึดหรืออายัด การบริหารจัดการทรัพย์สิน การแจ้งเบาะแส การคุ้มครองพยาน หรือการอื่นใด
ที่เกี่ยวข้องกับการกำหนดวงเงินประกันตัวประชาชน รวมทั้งการสนับสนุนหน่วยงานอื่น ผู้ที่เกี่ยวข้องและประชาชนในการดำเนินการนั้น

(2) ส่งเสริมความร่วมมือกับหน่วยงานอื่น ผู้ที่เกี่ยวข้อง และประชาชนเกี่ยวกับ
การเผยแพร่และการให้ข้อมูลข่าวสาร การประชุมหรือการจัดการศึกษาอบรม การร่วมมือทั้งในประเทศและระหว่างประเทศ และการดำเนินการเพื่อสนับสนุนสำนักงาน

(3) เป็นค่าใช้จ่ายในการจัดให้มีมาตรการช่วยเหลือในการประกันตัวในคดีอาญา

(4) ค่าใช้จ่ายอื่นใดที่จะเป็นประโยชน์ในการปฏิบัติหน้าที่ของหน่วยงานของรัฐที่มีหน้าที่และอำนาจเกี่ยวข้องกับการปฏิบัติหน้าที่ของสำนักงานทนายรัฐ (ร่างมาตรา 10)

4.2 กองทุนสำนักงานทนายรัฐ ประกอบด้วยเงินและทรัพย์สิน ดังต่อไปนี้

(1) เงินอุดหนุนที่รัฐบาลจัดสรรเพื่อสมทบเข้ากองทุน

(2) ดอกผลที่เกิดจากเงินหรือทรัพย์สินของกองทุนเงินและทรัพย์สินที่เป็นของกองทุน ไม่อยู่ในบังคับที่ต้องนำส่งกระทรวงการคลังเป็นรายได้แผ่นดินตามกฎหมายว่าด้วยเงินคงคลังและกฎหมายว่าด้วยวิธีการงบประมาณเงินและทรัพย์สินของกองทุน ให้นำไปใช้จ่ายตามวัตถุประสงค์ ทั้งนี้ ตามหลักเกณฑ์และวิธีการที่ผู้อำนวยการกำหนด (ร่างมาตรา 11)

4.3 การบริหารและการจัดการกองทุนให้เป็นไปตามที่พระราชกฤษฎีกากำหนด (ร่างมาตรา 12)

4.4 หน้าที่และอำนาจในการบริหารและการจัดการกองทุนให้เป็นไปตามระเบียบที่ผู้อำนวยการกำหนด ระเบียบดังกล่าวอย่างน้อยต้องกำหนดให้มีคณะกรรมการกองทุน เพื่อดูแลรับผิดชอบในการรับและจ่ายเงินกองทุนให้เป็นไปตามวัตถุประสงค์ และคณะกรรมการกองทุนดังกล่าวอย่างน้อยต้องมีผู้แทนของหน่วยงานของรัฐที่มิใช่สำนักงานหนึ่งคน ผู้แทนองค์กรภาคเอกชนที่เกี่ยวข้อง
กับการอำนวยการยุติธรรมหนึ่งคน (ร่างมาตรา 13) 

4.5 ภายในเก้าสิบวันนับจากวันสิ้นปีงบประมาณให้กองทุนส่งรายงานการเงินของกองทุนในปีที่ล่วงมาแล้ว ให้สำนักงานการตรวจเงินแผ่นดินตรวจสอบและแสดงความเห็นต่อรายงานการเงินนั้น แล้วเสนอต่อคณะรัฐมนตรี และเผยแพร่ให้ประชาชนทราบเป็นการทั่วไป (ร่างมาตรา 14)

4.6 การรับเงิน การจ่ายเงิน การเก็บรักษาเงินกองทุน และการเก็บรักษาทรัพย์สิน ให้เป็นไปตามระเบียบที่ผู้อำนวยการกำหนดโดยความเห็นชอบของกระทรวงการคลัง (ร่างมาตรา 15)

4.7 อำนาจหน้าที่ในการบริหาร การจัดการ การจัดหาผลประโยชน์ การจำหน่ายทรัพย์สินอื่น ๆ ที่เกี่ยวกับการดำเนินกิจการของกองทุน ให้เป็นไปตามระเบียบที่ผู้อำนวยการกำหนดโดยความเห็นชอบของกระทรวงการคลัง (ร่างมาตรา 16)

5. การกำหนดเกี่ยวกับการจ่ายค่าใช้จ่ายหรือค่าตอบแทนอื่นใด  

ค่าใช้จ่ายหรือค่าตอบแทนอื่นใดซึ่งจำเป็นต้องจ่ายแก่หน่วยงาน บุคคลภายนอก พนักงานเจ้าหน้าที่ ข้าราชการหรือเจ้าหน้าที่ในการปฏิบัติหน้าที่ ช่วยเหลือหรือสนับสนุนการปฏิบัติหน้าที่เพื่อให้การดำเนินงานตามพระราชบัญญัตินี้เป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพและประสิทธิผลยิ่งขึ้นให้จ่ายจากกองทุน ทั้งนี้ ให้เป็นไปตามระเบียบที่ผู้อำนวยการกำหนดโดยความเห็นชอบของกระทรวงการคลัง (ร่างมาตรา 17)